Idea przyjaźni w księgach mądrościowych

Nazwanie trzech bliźnich z sąsiedztwa, oskarżycieli Hioba  przyjaciółmi można uznać za nieporozumienie. W miarę czytania Księgi Hioba coraz bardziej ta kwestia porusza emocje i budzi sprzeciw. Jak można tego typu ludzi nazwać przyjaciółmi? Może fałszywymi przyjaciółmi? A może to jest pewnego rodzaju świetna literacka prowokacja, aby zastanowić się czym przyjaźń nie jest. Księga Hioba na ogół kojarzy się z cierpieniem. Tymczasem Księga Hioba jest wielowątkowa. Jednym z głównych tematów jest kwestia przyjaźni.

Czy byli to przyjaciele w dzisiejszym znaczeniu tego słowa? Użyty tutaj hebrajski wyraz  'rea' oznacza kogoś z kim mamy bliską relację. Może to być przyjaciel, towarzysz, bliźni, sąsiad, kolega, współpracownik. Tłumacze konsekwentnie używają słowa PRZYJACIEL. Dlaczego? W jednym z pierwszych postów na tym blogu napisałem; „Prawdziwej przyjaźni nie kończą nieporozumienia, błędne opinie, nierozsądne wypowiedzi. Czasami przyjaciele zadają nam ból, a mimo to nadal są przyjaciółmi czy kochającymi nas osobami. Mamy tutaj trochę odlukrowany, inny, a może rzeczywisty obraz przyjaźni i bliskości która nie polega tylko na poklepywaniu się po plecach.”

Na etapie H 2: 11, wydawało się, że bliźni z sąsiedztwa byli rzeczywiście ludźmi wrażliwymi i współczującymi. Jednak w miarę czytania ten piękny obraz przyjaźni zmienił się diametralnie, a trzej panowie stali się antyświadectwem przyjaźni.

Przyjaciel słowo pochodzi od sprzyjania komuś, to osoba, z którą pozostajemy we więzi opartej na życzliwości, szczerości, sympatii, zaufaniu i wzajemnej pomocy

Przyjaźń w Księdze Hioba

H 2: 11-13 „A gdy trzej przyjaciele Hioba usłyszeli o całym nieszczęściu, które spadło na niego, przyszli, każdy ze swego miejsca: Elifaz z Temanu, Bildad z Szuach i Sofar z Naamy. Umówili się bowiem, aby przyjść i wraz z nim lamentować, i pocieszyć go.  A gdy z daleka podnieśli swoje oczy, nie poznali go. Podnieśli swój głos i płakali, a potem każdy z nich rozdarł swój płaszcz i rzucał proch w górę na swoją głowę;  I siedzieli z nim na ziemi przez siedem dni i siedem nocy i żaden z nich nie przemówił do niego ani słowem. Widzieli bowiem ogrom jego bólu.”

H 6:14   „Strapionemu należy się litość od przyjaciela, ale on opuścił bojaźń Wszechmogącego.”

H 6: 26, 27 „Czy zamierzacie ganić moje słowa i mowę zrozpaczonego, jakby były wiatrem? Nawet sierotę przytłaczacie i kopiecie doły pod swoim przyjacielem.  Naprawdę, sierotę gubicie, kupczycie swym przyjacielem.”

H 12: 3,4 „Ale ja również mam rozum, jak i wy, i nie jestem od was gorszy. Kto nie zna tych rzeczy?  Jestem pośmiewiskiem dla swojego przyjaciela; ja, który wołam do Boga, a on odpowiada; sprawiedliwy i doskonały jest pośmiewiskiem.”

H 16: 1-3 „A Hiob odpowiedział i rzekł: Słyszałem wiele rzeczy [dosłownie: moje serce ma te rzeczy] jak te; wy wszyscy jesteście krzywdzącymi pocieszycielami [dosłownie: zamiast pocieszenia przynosicie mi udrękę].”

H 16: 20 „Moi przyjaciele szydzą ze mnie, ale moje oko wylewa łzy ku Bogu.  Oby ktoś spierał się z Bogiem o człowieka jak człowiek spiera się o swego bliźniego!”

H 16: 20 „Gdy gardzą mną przyjaciele, zwracam się z płaczem do Boga,”

H 19:19 „Brzydzą się mną wszyscy moi najwierniejsi zaufani [przyjaciele], a ci, których kocham, są dla mnie wrogami.”

H 19: 21 „Zlitujcie się, przyjaciele, zlitujcie, gdyż Bóg mnie dotknął swą ręką.   Czemu mnie prześladujecie jak Bóg? Czy nie dość wam mojego ciała?”

H 32: 3 „Rozgniewał się [Elihu] i na trzech przyjaciół, że nie znaleźli odpowiedzi i potępili Boga.”

H 42:7;10  „A gdy PAN wypowiedział te słowa do Hioba, powiedział PAN do Elifaza z Temanu: Mój gniew zapłonął przeciw tobie i przeciw dwom twoim przyjaciołom, ponieważ nie mówiliście o mnie prawdy jak mój sługa Hiob. […] PAN przywrócił to, co zostało zabrane Hiobowi, gdy się modlił za swoich przyjaciół.”

Przyjaźń w Księdze Psalmów i Przypowieściach

„Przyjaciele moi i sąsiedzi stronią od mojej choroby i moi bliscy stoją z daleka.” Księga Psalmów 38:12

„Gdybyż to lżył mnie nieprzyjaciel, z pewnością bym to znosił; gdybyż przeciw mnie powstawał ten, który mnie nienawidzi, ukryłbym się przed nim. Lecz jesteś nim ty, równy ze mną, przyjaciel mój zaufany, z którym żyłem w słodkiej zażyłości, chodziliśmy po domu Bożym w orszaku świątecznym. Niechaj śmierć na nich spadnie, niechaj żywcem zstąpią do Szeolu, bo w ich mieszkaniach jest wśród nich nikczemność! A ja wołam do Boga i Pan mnie ocali.” Psalm 55:13-17

”Jestem przyjacielem wszystkich, którzy boją się ciebie, i tych, którzy przestrzegają twoich przykazań.”

Księga Psalmów 119:63

„Ze względu na moich braci i dla moich przyjaciół będę teraz ci życzył pokoju.”  Księga Psalmów 122:8)

 „Mów do mądrości: Jesteś moją siostrą, a roztropność nazywaj przyjaciółką;” Księga Przysłów 7:4

 „Ubogi jest znienawidzony nawet przez swego bliźniego, a bogaty ma wielu przyjaciół.” Księga Przysłów 14:20

 „Gdy drogi człowieka podobają się PANU, to godzi z nim nawet jego nieprzyjaciół.” Księga Przysłów 16:7

 „Przyjaciel kocha w każdym czasie, a rodzony brat wspiera w przeciwnościach.” Księga Przysłów 17:17

 „Bywają przyjaciele, którzy prowadzą człowieka do ruiny, ale zdarza się, że przyjaciel jest bardziej oddany niż brat” Księga Przysłów 18:24

 „Bogactwo sprawia, że przyjaciele się mnożą, ubogiego zaś opuszcza nawet przyjaciel.” Księga Przysłów 19:4

„Wielu uprasza o przychylność dostojnika i każdy jest przyjacielem człowieka hojnego. Wszyscy bracia ubogiego nienawidzą go, tym bardziej oddalają się od niego jego przyjaciele; ściga ich słowami, ale ich nie ma. Księga Przysłów 19:6,7)

”Rany przyjaciela są wierne [znakiem wierności], ale pocałunki wroga są zwodnicze.” Księga Przysłów 27:6

 „Maść i kadzidło radują serce, tak słodycz przyjaciela dzięki radzie od serca.” Księga Przysłów 27:9

 „Nie opuszczaj swego przyjaciela ani przyjaciela twego ojca, a w dniu twego nieszczęścia nie wchodź do domu twego brata, bo lepszy jest sąsiad bliski niż brat daleki.” Księga Przysłów 27:10

 „Kto wczesnym rankiem błogosławi swemu przyjacielowi donośnym głosem, temu będzie to poczytane za przekleństwo.” Księga Przysłów 27:14

 „Żelazo ostrzy się żelazem, tak człowiek zaostrza oblicze swego przyjaciela.” Księga Przysłów 27:17

 Mimo, że Księga Syracha nie należy do Żydowskiego i Protestanckiego Kanonu Starego Testamentu, należy ona do literatury mądrościowej i rzuca więcej światła na idee przyjaźni w  czasach Starego Testamentu.

Księga Syracha

Księga została napisana po hebrajsku ok. roku 190 p.n.e. w Jerozolimie (tekst hebrajski zachował się jedynie w postaci fragmentu 6 rozdziału – zwój 2Q18 znad Morza Martwego pochodzący z drugiej połowy I w. p.n.e.).  Księga Mądrość Syracha (inaczej Syracydesa), czyli Eklezjastyka (Ecclesiasticus) została napisana ok. roku 190 p.n.e. przez Jozuego, syna Syracha, który w Jerozolimie był uczonym w Piśmie.

Po roku 132 p.n.e. Mądrość Syracha została przetłumaczona na grekę w Egipcie przez wnuka autora, o czym informuje on w dodanym przez siebie prologu. Księga, podobnie jak wszystkie księgi deuterokanoniczne nie weszła w skład kanonu judaistycznego, choć do X wieku korzystali z niej pisarze rabinistyczni. W Kościele katolickim istniały wahania co do jej przyjęcia. Używana była jednak powszechnie przez starożytnych pisarzy kościelnych, a jej kanoniczność w sposób dogmatyczny Kościół Katolicki potwierdził na Soborze Trydenckim. Jedynie prolog pochodzący od tłumacza nie został uznany jako natchniony i nie wlicza się do numeracji w wydaniach Biblii.

Z księgi tej korzystał również John Wesley, współtwórca Kościoła metodystycznego, jakkolwiek nie uważał jej za natchnioną.

:

5:15 „Nie uchybiaj ani w wielkich, ani w małych rzeczach, i nie stawaj się wrogiem zamiast być przyjacielem; jak bowiem złe imię odziedziczy hańbę i naganę, tak również grzesznik dwujęzyczny.”

6: 5-17 „Miła mowa pomnaża przyjaciół, a język uprzejmy pomnaża miłe pozdrowienia. Żyjących z tobą w pokoju może być wielu, ale gdy idzie o doradców, [ niech będzie] jeden z tysiąca! Jeżeli chcesz mieć przyjaciela, posiądź go po próbie, a niezbyt szybko mu zaufaj! Bywa bowiem przyjaciel, ale tylko na czas jemu dogodny, nie pozostanie nim w dzień twego ucisku.  Bywa przyjaciel, który przechodzi do nieprzyjaźni i wyjawia wasz spór na twoją hańbę. Bywa przyjaciel, ale tylko jako towarzysz stołu, nie wytrwa on w dniu twego ucisku.  W powodzeniu twoim będzie jak [drugi] ty, z domownikami twymi będzie w zażyłości. Jeśli zaś zostaniesz poniżony, stanie przeciw tobie i skryje się przed twym obliczem.  Od nieprzyjaciół bądź z daleka i miej się na baczności przed twymi przyjaciółmi.  Wierny bowiem przyjaciel potężną obroną, kto go znalazł, skarb znalazł. Za wiernego przyjaciela nie ma odpłaty ani równej wagi za wielką jego wartość. Wierny przyjaciel jest lekarstwem życia; znajdą go bojący się Pana. Kto się boi Pana, dobrze pokieruje swoją przyjaźnią, bo jaki jest on, taki i jego bliźni.”

H 6:14 „Strapionemu należy się litość od przyjaciela, ale on opuścił bojaźń Wszechmogącego.”

 Uwaga: proszę zauważyć w powyższych wierszach, zależność przyjaźni od bojaźni Bożej

7: 12 „Przeciw bratu nie uprawiaj kłamstwa ani nie czyń podobnie wobec przyjaciela!”

7: 18 „Nie wymieniaj przyjaciela za pieniądze ani brata prawdziwego za złoto z Ofiru.”

9:10 „Nie porzucaj starego przyjaciela; nowego nie można postawić wyżej niego. Wino nowe, przyjaciel nowy - jeśli się zestarzeje - z przyjemnością wypijesz.”

12: 8,9  „Przyjaciela nie poznaje się w pomyślności, wróg zaś nie zdoła się ukryć w czasie niepowodzenia. Wobec pomyślności człowieka nawet wrogowie są mu przyjaciółmi, a w niepowodzeniu oddala się nawet przyjaciel.”

Tu o nieprzyjacielu: 12: 10 „Nie wierz nigdy twemu nieprzyjacielowi, jak bowiem spiż śniedzieje, tak i jego przewrotność. Chociażby się uniżył i chodził schylony, uważaj na siebie i strzeż się go. Bądź względem niego jak ten, co wyczyścił zwierciadło, a poznasz, że nie do końca było zardzewiałe. Nie stawiaj go przy sobie, aby cię nie odepchnął, a sam nie stanął na twym miejscu. Nie sadzaj go po twojej prawej stronie, aby nie starał się zająć twego miejsca, dopiero wówczas zrozumiałbyś mowy moje, a z powodu słów moich doznałbyś wyrzutów.  Któż się litować będzie nad zaklinaczem ukąszonym przez żmiję i nad tymi wszystkimi, którzy się zbliżają do dzikich zwierząt?  Podobnie - nad tym, który przebywa z grzesznikiem i bierze udział w jego grzechach. Przez pewien czas trwa z tobą, a jeśli się potkniesz, nie wytrwa. Nieprzyjaciel ma słodycz na swoich wargach, a w sercu zamyśla wtrącić cię do dołu; nieprzyjaciel łzy będzie miał w oczach, a jeśli znajdzie sposobność, krwią się nie nasyci. Jeżeli przeciwności przyjdą na ciebie, znajdziesz go wtedy pierwszego przy sobie i niby pomagając, podbije ci piętę.  Głową potrząsać będzie, klaskać rękami, wiele szeptać i zmieniać wyraz twarzy.”

13: 21 „Kiedy bogaty się potknie, przyjaciele go podeprą, kiedy biedny upadnie, odepchną go nawet przyjaciele.”

14:13  „Zanim umrzesz, czyń dobrze przyjacielowi i według swej możności wydobądź coś i daj mu.”

22:20 - 22 „Kto rzuca kamieniem na ptaki, wypłasza je, a kto lży przyjaciela, zrywa przyjaźń. Jeślibyś wyciągnął miecz na przyjaciela, nie martw się, jest bowiem droga powrotu; jeślibyś otworzył usta na niego, nie martw się, jest bowiem możność pojednania; wyjąwszy obelgę, wzgardę, wyjawienie tajemnicy i cios zdradliwy - to wszystko oddali każdego przyjaciela.

25:1 „W trzech rzeczach upodobałem sobie, które są przyjemne Panu i ludziom: zgoda wśród braci, przyjaźń między sąsiadami oraz żona i mąż dobrze zgadzający się wzajemnie.”

27: 16-20 „Kto zdradza tajemnicę, traci zaufanie i nie znajdzie sobie przyjaciela. Kochaj przyjaciela i bądź mu wierny, a jeślibyś zdradził tajemnice jego, nie usiłuj nawet biec za nim! Jak bowiem człowiek stracił tego, kto mu umarł, tak straciłeś przyjaźń bliźniego, i jakbyś wypuścił ptaka trzymanego w ręce, tak oddaliłeś bliźniego i już go nie odzyskasz. Nawet nie biegnij za nim, bo jest daleko i uciekł jak sarna z sideł.”

33: 6 „Przyjaciel niestały podobny jest do ogiera, który rży pod każdym jeźdźcem.”

33:20,21 „Ani synowi, ani żonie, ani bratu, ani przyjacielowi nie dawaj władzy nad sobą za życia, nie oddawaj też twoich dostatków komu innemu, abyś pożałowawszy tego, nie musiał o nie prosić. Póki żyjesz i tchnienie jest w tobie, nikomu nie dawaj nad sobą władzy.”

37: 1 „Każdy przyjaciel mówi: Jestem i ja twoim przyjacielem, ale zdarza się przyjaciel tylko z imienia. Czyż nie jest śmiertelną udręką, gdy towarzysz i przyjaciel zmienia się w nieprzyjaciela? W pomyślności towarzysz cieszy się wraz z przyjacielem, a w czasie utrapienia staje przeciw niemu. Towarzysz z przyjacielem trudzi się, by mieć pokarm, a w razie wojny chwyci za tarczę.  Nie zapomnij w duszy swej o przyjacielu i nie trać pamięci o nim wśród bogactw!”

Jeszcze dwa ciekawe wiersze z Ksiąg Proroków Mniejszych

 „Aż do granicy ścigać cię będą. Wszyscy twoi sprzymierzeńcy cię zdradzą, a twoi przyjaciele cię oszukają. Ci, którzy twój chleb jedzą, zastawią sidła na ciebie. Brak mu roztropności!” Księga Abdiasza 1:7

„Nie wierzcie sąsiadowi, nie ufajcie przyjacielowi. Strzeż bramy ust twoich przed kobietą, którą trzymasz w ramionach,” Księga Micheasza 7:5